ZAMOŚĆ, który w 1980 obchodził swoje czterechsetlecie, został w 1975 podniesiony do rangi miasta wojewódzkiego. Liczy 65 tys. mieszkańców. Jest stolicą gospodarczego i kulturalnego regionu (określanego często jako Zamojszczyzna) obejmującego dawne powiaty: biłgorajski, hrubieszowski, tomaszowski i zamojski, dokładnie wypełniające granice nowo utworzonego województwa zamojskiego.
Zamość leży na północny wschód od Roztocza Środkowego, na równinnym terenie Padołu Zamojskiego, nad płytką, szeroką i bagnistą doliną rzeki Łabuńki (dopływu Wieprza) opasującej miasto od południa i zachodu. Zajmuje obszar 29 km2. W granicach miasta ustalonych w 1918 oprócz zabytkowego śródmieścia, otoczonego pasmem fortyfikacji, znalazły się dzielnice: Przedmieście Lubelskie, Majdan, Wólka, Nowa Osada (Nowe Miasto), Zamczysko (Skokówka), Janowice Duże, Janowice Małe, Karolówka. Zamość jest ważnym węzłem komunikacji samochodowej o 8 kierunkach.
Zamość — to idealne miasto-twierdza, założone w 1580 przez Jana Zamoyskiego, kanclerza wielkiego koronnego, zaprojektowane przez włoskiego architekta Bernarda Moranda, stanowiące wybitne osiągnięcie późnorenesansowej europejskiej myśli urbanistycznej. Układ urbanistyczny śródmieścia z zespołem ok. 120 zabytków architektury został zaliczony wg klasyfikacji międzynarodowej do zabytków grupy „0” (o najwyższej wartości artystyczno-historycznej w skali światowej) i uznany za Pomnik Historii. Do najcenniejszych zabytków architektury zalicza się kolegiatę, ratusz, zespół kamienic podcieniowych w Rynku Wielkim (pl. Mickiewicza), zespół fortyfikacji. Od 1963 trwa, zaplanowana na szereg lat, wielka konserwatorska renowacja zespołu zabytkowego, mająca na celu polepszenie warunków życia mieszkańców i wydobycie zatartych walorów artystycznych.
Zamość — to miasto-bohater, odznaczone Krzyżem Grunwaldu III klasy w 1947 za wybitny wkład w walkę o wyzwolenie narodowe i społeczne, za walkę z okupantem hitlerowskim, który od 1941 tworzył na terenie Zamojszczyzny Niemiecki Okręg Osiedleńczy w ramach Generalnego Planu Wschodniego. Zamość stał się miejscem skrajnie ostrej eksterminacji ludności polskiej i innych narodowości. W licznych obozach na terenie miasta zostało zamęczonych 70—80 tys. Polaków, Żydów (Rotunda, obozy na Karolówce, przy ul. Okrzei, przy ul. Powiatowej). Rotunda jest Mauzoleum Martyrologii Zamojszczyzny.
Zamość jest miastem wielkich tradycji historycznych w wielu dziedzinach: na polu nauki, oświaty i kultury (Akademia Zamojska 1594—1784, Liceum im. Zamoyskich 1784—1809, Koło Miłośników Książki 1925—39); w dziejach oręża polskiego w walce o zachowanie lub odzyskanie państwowości (obrona twierdzy 1648, 1656, 1813, 1831, zdobycie twierdzy 1809, ruch oporu 1939—44); w walce o wyzwolenie społeczne (Rada Delegatów Robotniczych i powstanie zamojskie 1918, manifestacje chłopskie 1924, 1936).
Zamość — to miasto, z którym związanych było działalnością lub pochodzeniem wielu wybitnych ludzi o znaczeniu ogólnonarodowym, niekiedy europejskim: mężowie stanu (kanclerz i hetman Jan Zamoyski, kanclerz Andrzej Zamoyski), dowódcy i specjaliści wojskowi (inż. A. delFAqua, gen. M. Hauke, gen. J. Ch. Mallet-Malletski), bojownicy o niepodległość narodową (W. Łukasiński), działacze polityczni (M. Rataj). Zamość był miejscem urodzenia wybitnej działaczki międzynarodowego ruchu rewolucyjnego Róży Luksemburg. Działali tu znakomici uczeni (filozof A. Burski, prawnik T. Drezner, medyk J. Niedźwiedzki, S. Staszic), sławni pisarze i poeci (S. Klonowicz, Sz. Szymonowicz, K-Koźmian, S. Młodożeniec, B. Leśmian), regionaliści (S. i Z. Pomarańscy, Z. Klukowski), architekci (B. Morando, J. Jaroszewicz, J. Wolff, M. Link, gen. L. Mallet-Malletski, J. P. Lelewel).
Zamość jako ośrodek kulturalno-oświatowy znacznie wykracza swym oddziaływaniem poza teren swego regionu. Działa tu Studium Zaoczne lubelskiego Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej, czynne są 4 licea ogólnokształcące, 4 zespoły szkół zawodowych oraz technikum rolnicze, liceum sztuk plastycznych i szkoła muzyczna. Ze stowarzyszeń i instytucji kulturalnych należy wymienić: Zamojskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk organizujące sesje naukowe i wydające publikacje, Oddział Związku Polskich Artystów Plastyków, Zamojskie Towarzystwo Muzyczne, Koło Stowarzyszenia Architektów Polskich, Oddział Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Muzeum Ziemi Zamojskiej szczyci się opinią jednego z najpiękniejszych muzeów regionalnych w Polsce. Nadto istnieje bogata Biblioteka Miejska i Wojewódzka (45 tys. tomów) oraz Archiwum Wojewódzkie.
Zamość w okresie powojennym stał się żywo rozwijającym się ośrodkiem przemysłu, przede wszystkim spożywczego (chłodnia, zakłady mięsne, jajczarsko-drobiarskie, browar, młyny), drzewnego (fabryki mebli), materiałów budowlanych (klinkiernie, Fabryka Domów) i odzieżowego (zakłady „Cora”). Do ważniejszych zakładów należała też Fabryka Pasz Treściwych „Bacutil”. W przemyśle pracuje 50% ogółu zatrudnionych w mieście. W budownictwie zatrudnionych jest 20%, w komunikacji i usługach 18%.
Zamość jest znanym ośrodkiem turystyki dzięki zabytkom sztuki wysokiej klasy i pamiątkom historycznym. Atrakcją dla młodych turystów jest Ogród Zoologiczny. Dużym powodzeniem cieszą się Targi Sztuki Ludowej organizowane w lipcu lub sierpniu przez Muzeum, połączone z występami zespołów regionalnych. Ważne jest położenie Zamościa w bliskim sąsiedztwie pięknego Roztocza. Rocznie przewija się przez Zamość ok. 300 tys- turystów.
Herbem Zamościa jest wyobrażenie stojącej postaci św. Tomasza apostoła z włócznią w lewej ręce i tarczą z herbem Zamoyskich — Jelita — u stóp.
Zamość wybrał jako miasto bliźniacze Monte Cassino i utrzymuje z nim kontakty.