Zamość – Zwiedzanie – Trasa 5

Obok katedry plebania zw. infułatką – obecnie siedziba muzeum sakralnego, wzniesiona w końcu XVI w., przebudowana w 1620 r. przez infułata Mikołaja Kiślickiego, ozdobiona bogato dekorowanym wczesnobarokowym portalem z herbem fundatora Prus. W muzeum zgromadzono szaty i sprzęty liturgiczne, albę koronacyjną Michała Korybuta Wiśniowieckiego, wiele relikwiarzy (m.in. św. Jana Kantego z 1703 r., z rąbkiem szaty – velum Najświętszej Marii Panny z przeł. XVI i XVII w., św. Tomasza), portrety ordynatów i infułatów, późnogotycką misę chrzcielną ze sceną Zwiastowania (XVI w.), barokowe brązowe baptysterium w kształcie muszli z poł. XVIII w. wykonane zapewne w warsztacie francuskim, popiersie w brązie Jana Zamoyskiego z XVIII w. Na budynku katechetycznym tablice z 1981 r. wymieniające nazwiska 28 infułatów i dziekanów kolegiaty zamojskiej. Na terenie przykościelnym pomnik papieża Jana Pawła II proj. Józefa Gazego z 1988 r. Teren wokół kościoła do 1765 r. pełnił funkcję cmentarza grzebalnego. Do XIX w. znajdował się tu nagrobek szwedzkiego feldmarszałka Arvida Wittemberga zm. w 1657 r. w Zamościu jako jeniec.

Z katedry udajemy się do Arsenału – Muzeum Barwy i Oręża (ul. Zamkowa 2). Ufundowany został przez Jana Zamoyskiego, wzniesiony w l. 1582-84 przez B. Moranda i pełnił funkcję zbrojowni oraz dzięki zgromadzonym trofeom wojennym i darom miejsce chwały i zwycięstw kanclerza i hetmana. Przebudowany w 1630 r. oraz w l. 1820-25 przez J.Ch. Mallet-Malletskiego (w stylu klasycystycznym, dobudowa trój arkadowego portyku). Na parterze ekspozycja militariów: broni białej i palnej, armat i części uzbrojenia używanych w XVII w. oraz historia twierdzy Zamość ukazana poprzez dwie makiety miasta i modele murów obronnych i bastionów. Na piętrze sale wystaw czasowych. Z Arsenałem związana jest ekspozycja plenerowa (u zbiegu ulic Podgroble i Szczebrzeskiej) ciężkiego uzbrojenia używanego przez Ludowe Wojsko Polskie w czasie II wojny światowej.

Na pd. od Arsenału Brama Szczebrzeska wzniesiona 1603-05 wg proj. B. Moranda, przebudowana w l. 1770-71 oraz 1821-25 w stylu klasycystycznym. W okresie Królestwa Polskiego mieściła więzienie, w którym przebywał przez kilka tygodni jako więzień w końcu 1825 r. Walerian Łukasiński. Przed bramą budynek d. wartowni z 1825 r. w stylu klasycystycznym.

Spod Arsenału udajemy się do pałacu. Pałac Zamoyskich zbudowany został w l. 1579-86 wg proj. Bernardo Moranda na osi kompozycji urbanistycznej. Posiadał własne obwarowania, monumentalne dwuskrzydłowe schody prowadzące na piano nobile (piętro wielkiej recepcji) i wieżę z tarasem. W l. 1660-63 w pałacu odbywały się przedstawienia teatralne. Wystawiano m.in. „Cyda” Comeille’a i „Polskę napadniętą przez Szwedy” – anonimowego autora. W końcu XVII w. nadbudowane zostało II piętro (wg proj. J.M. Linka). W l. 1747-51 zmiana dachów na łamane i połączenie galeriami z oficyną tylną (proj. J. de Kawe i A. Bem). Kolejna przebudowa nastąpiła w 1. 1806-09 (według proj. Christiana Piotra Aignera, Jakuba Hempla, Henryka Ittara). Po 1831 r. przebudowa na szpital wojskowy, podwyższenie II piętra. Od 1866 r. adaptacja na siedzibę instytucji sądowych. Na dziedzińcu kamienny pomnik Jana Zamoyskiego sprzed 1939 r. wykonany przez Antoniego Madeyskiego, umieszczony w tym miejscu w 1980 r.