Budowa nowego życia po wyzwoleniu w 1944 nie była na początku łatwa, wobec wyniszczenia przez hitlerowskiego okupanta ok. 40% mieszkańców przedwojennego Zamościa, w tym znacznej liczby inteligencji, a także w związku z trudnym procesem utrwalania władzy ludowej na tym terenie. Na zasadnicze zmiany wynikające z nowej socjalistycznej struktury gospodarczej też trzeba było poczekać kilka lat. Znaczny proces inwestycyjny rozpoczął się w Zamościu dopiero w 1951, powodując szybszy napływ ludności do miasta. Gdy w 1946 Zamość liczył 20,9 tys. mieszkańców, to w 1957 osiągnął stan przedwojenny, czyli 26,5 tys. mieszkańców, w grudniu 1970 — 34,7 tys., a w grudniu 1975 — 39,1 tys. Wyraźne ożywienie nastąpiło dzięki uruchomieniu nowych zakładów w 1. 1965—75. W 1970 w gospodarce uspołecznionej było zatrudnionych ok. 16 tys. osób, z czego w przemyśle ok. 6,4 tys. osób, czyli 40% wszystkich zatrudnionych. A w 1975 liczba ta wzrosła do 22 tys., z tego w przemyśle 11 tys., czyli 50%.
Wskutek wydatnych nakładów inwestycyjnych od 1951 powstał w Zamościu poważny ośrodek przemysłu spożywczego, mający znakomite zaplecze w hodowli i uprawach rolnych na żyznych ziemiach Zamojszczyzny. W 1. 1951—61 powstały wielkie Zakłady Mięsne zatrudniające 1,7 tys. pracowników, w 1954 uruchomiono Chłodnię Składową oraz Okręgową Spółdzielnię Mleczarską, Zakłady Jajczarsko-Drobiarskie, Zakłady Zbożowe, Zakłady Piekarnicze, Fabrykę Pasz Treściwych „Bacutil”. W 1964 uruchomiono nowoczesny zakład Zamojskich Fabryk Mebli przy ul. Kilińskiego, bazujący na starej fabryce mebli giętych przy ul. Lubelskiej, zatrudniającej przed wojną zaledwie 80 pracowników. Dziś jest to największy w Zamościu zakład przemysłowy zatrudniający 3 tys. pracowników. Odnotować należy także Klinkiernie Drogowe i Zakłady Materiałów Budowlanych. Uruchomione w 1971 i rozbudowane w 1975 Zakłady Odzieżowe „Cora” dały pracę ok. 1700 kobietom. Ważna rola przypadła Zakładowi Energetycznemu zajmującemu się, po reorganizacji w 1950, rozprowadzaniem energii elektrycznej na teren Zamojszczyzny i nieco dalej. W 1973 powstała Fabryka Domów pracująca metodą Kestinga i produkująca rocznie 1200 mieszkań na potrzeby zamojskiego budownictwa. Niemal jednocześnie, bo w 1974 została wzniesiona i uruchomiona Fabryka Elementów Wyposażenia Budownictwa „Metalplast”, zatrudniająca 850 pracowników- Zakład ten wzniesiony przy ul. Kilińskiego, wyróżnia się pięknym rozwiązaniem architektonicznym. Wiele zamojskich zakładów szczyci się produkcją o wysokiej jakości, przeznaczoną w niemałym procencie na eksport.
Mimo stworzenia wielu nowych stanowisk pracy, jeszcze istnieje pewna rezerwa rąk ludzkich (zwłaszcza kobiecych), planuje się więc uruchomienie nowych zakładów i rozbudowę istniejących. Rozwój przemysłu pociągnął za sobą powstanie 2 dzielnic, w których zlokalizowano zakłady i bazy materiałowe wielu przedsiębiorstw: pn. dzielnica przemysłowo-składowa wzdłuż ul. Kilińskiego i dzielnica zach. wzdłuż ul. Hanki Sawickiej. Zamość może się pochwalić produkcją 18 zakładów przemysłowych, które w 1975 r. wyprodukowały towary o wartości 5,5 mld zł (w 1970 wartość produkcji wynosiła 2,1 mld zł).
Obok budownictwa przemysłowego intensywnie, choć nieco później — od 1956, zaczęło się rozwijać budownictwo mieszkaniowe. Powstało lub jest w budowie 10 osiedli, 5 z zabudową wielokondygnacjową, pozostałe z domkami jedno- lub dwurodzinnymi. W 1. 1956—72 zbudowano osiedle Planty z 44 blokami dwu- i trzypiętrowymi- Czteropiętrowa zabudowa znalazła się jeszcze w 2 osiedlach: Powiatowa (realizowana od 1967) oraz Przedmieście Lubelskie zw. też Orzeszkowej (budowane od 1969). Dwa najnowsze osiedla, znajdujące się w trakcie realizacji, Kilińskiego (rozpoczęte w 1974) i Długa wznoszone są już z elementów produkowanych przez Zamojską Fabrykę Domów. Wysokim standardem będzie odznaczało się Osiedle Długa, rozpoczęte w 1976 i przeznaczone dla 10 tys. mieszkańców. Osiedla zaprojektowano z siecią usług, przedszkoli i szkół podstawowych. Osiedla z indywidualną zabudową domków rodzinnych (Podgroble, Zamczysko, Wiśniowa, Promyk, częściowo Powiatowa) są budowane na przydzielonych działkach, przy pomocy kredytów państwowych. Niemały udział w budownictwie mieszkaniowym ma spółdzielczość, która do 1964 wybudowała 17 budynków z 652 mieszkaniami.
Złagodzenie deficytu mieszkaniowego, który mimo wszystko istnieje, utrudnia konieczność rozgęszczenia zabytkowego śródmieścia w związku z podjętą w 1963 renowacją (przesiedla się ok. 500 rodzin). Perspektywiczny . plan ogólny zagospodarowania przestrzennego, opracowany do 1985, przewiduje dalszą zabudowę mieszkaniową wielokondygnacjową w osiedlach Przedmieście Lubelskie i przy ul. Długiej i Kilińskiego oraz stworzenie nowego centrum administracyjno-usługowego na wsch. od śródmieścia, na terenie o pow. ok. 16 ha, między ul. Partyzantów, Dzierżyńskiego, Długą, Świerczewskiego (konkurs architektoniczny został rozstrzygnięty w 1969 i wygrany przez Jacka Jedynaka z Warszawy; realizację rozpoczęto w 1975). Centrum ma przejąć wiele funkcji zabytkowego śródmieścia przez zlokalizowanie tu gmachów sądu, prokuratury, obiektów kulturalnych i handlowych. W okresie powojennym wzniesiono również wiele budowli użyteczności publicznej (m. in. siedzibę Urzędu Wojewódzkiego i gmach PZU).
Wiele troski poświęcono po wojnie konserwacji zespołu architektonicznego zabytkowego śródmieścia.