WAŻNIEJSZE DATY Z HISTORII ZAMOŚCIA
1517 – Mikołaj i Feliks Zamoyscy nabyli od Jana Ostrowskiego osadę Skokówkę z zameczkiem wśród rozlewisk Łabuńki i Topornicy (pierwotnie zw. Wieprzcem) oraz okoliczne wsie; obecnie miejsce to z reliktami ziemnymi nazywa się Zamczyskiem.
1542 – 19 III — w Skokówce urodził się Jan Zamoyski — przyszły fundator Zamościa.
1578 – 1 VII — Jan Zamoyski, podkanclerzy wielki koronny, zawarł kontrakt z architektem włoskim Bernardem Morandem na budowę pałacu w Skokówce.
1579 – Rozpoczęcie budowy pałacu nad Łabuńką, naprzeciw Skokówki, oraz zaprojektowanie przez Moranda miasta połączonego z rezydencją. Rozpoczęcie wytyczania miasta w terenie i werbunek pierwszych osadników.
1580 – 3 IV — Jan Zamoyski, kanclerz wielki koronny, wydał akt lokacji miasta zw. Nowym Zamościem (w odróżnieniu od Starego Zamościa — pobliskiej osady należącej do drugiej linii rodu). Struktura organizacyjna miasta wzorowana była na Lwowie, oparta na prawie magdeburskim.
1580 – 12 VI — król Stefan Batory potwierdził akt lokacji Zamościa, nadał miastu herb, zezwolił na zakładanie cechów oraz wyznaczył 3 roczne jarmarki i targi tygodniowe, ustanowił prawo składu i zwolnił mieszczan zamojskich od ceł na terenie całego kraju.
1580 – 90 – Zamość — wielkim placem budowy: ukończenie rozmierzania miasta i przedmieść, budowa pałacu, arsenału, domów miejskich, drewnianego kościoła Sw. Krzyża, rozpoczęcie prac przy kolegiacie, sypanie grobli, rozpoczęcie prac ziemnych przy fortyfikacjach.
1581 – Założenie pierwszej szkoły zamojskiej pod kierunkiem ks. Jana Herbesta.
1584 – Erekcja parafii rzymskokatolickiej przy kościele Sw. Krzyża na Przedmieściu Lwowskim oraz założenie szkoły parafialnej.
1585 – Ormianie z Turcji i Armenii otrzymali przywilej osiedlania się w Zamościu i wzniesienia świątyni.
1588 – Żydzi sefardyjscy otrzymali przywilej na osiedlanie się przy ul. Szewskiej i na wybudowanie bóżnicy.
Triumfalne wprowadzenie przez Bramę Lubelską znakomitego jeńca — arcyksięcia austriackiego Maksymiliana, pretendenta do tronu polskiego, po pokonaniu go przez hetmana Zamoyskiego w bitwie pod Byczyną.
1589 – Zamość stał się stolicą państwa — ordynacji zamojskiej założonej przez Jana Zamoyskiego i zatwierdzonej przez Sejm Rzeczypospolitej.
Ormianie otrzymali przywilej zorganizowania samodzielnej gminy.
Grecy uzyskali przywilej na osiedlanie się w Zamościu w dzielnicy pd.-wsch. i na wybudowanie cerkwi.
1589 – 91 Działalność szkoły średniej pod kierunkiem Sebastiana Klonowicza, będącej zalążkiem przyszłej akademii.
1590 – 99 Intensywne prace budowlane wg proj. Bernarda Moranda: omurowywanie fortyfikacji bastionowych, budowa kolegiaty, ratusza, Bramy Lwowskiej, wielu kamienic oraz drewnianych świątyń Ormian, Greków i Żydów; powstały pierwsze budynki akademickie.
1591 – Pierwsza lustracja miasta po 11 latach budowy stwierdziła istnienie 217 domów; tylko 26 parcel było pustych. Właścicielami nieruchomości, oprócz Polaków i Rusinów, byli przede wszystkim Ormianie, Grecy, Niemcy, następnie Węgrzy, Włosi, Żydzi, Szkoci. Ludność miasta liczyła ok. 1 tys. osób.
1591—92 Dewaluacja pieniądza oraz morowe powietrze przyczynami okresowego kryzysu miasta. .
1593—95 Zorganizowanie i otwarcie Akademii Zamojskiej oraz drukarni. Pierwsze publikacje z drukarni zamojskiej (1594); publiczne ogłoszenie otwarcia Akademii i zatwierdzenie jej bullą Klemensa VIII (1594); pierwsi immatrykulowani studenci i Jana Zamoyskiego „Odezwa do Polaków” na rozpoczęcie nauki (1595).
1594 Garnizon wojskowy twierdzy liczył 120 żołnierzy i 2 puszkarzy.
1595 – 97 Do Akademii Zamojskiej przybyło przeszło 200 osób, przeważnie spośród młodzieży szlacheckiej.
1597 Pierwsze wybory starszyzny w cechach rzemieślniczych: stolarzy, piekarzy, ślusarzy, szewców, tkaczy, kuśnierzy, krawców, garncarzy.
1600 Wydanie przez Jana Zamoyskiego aktów fundacji kolegiaty i Akademii. Zmarł architekt Bemardo Morando.
1601 Ustanowienie przez Jana Zamoyskiego trybunału (sądu apelacyjnego) w Zamościu dla miast ordynacji-Jan Zamoyski założył „Bank pobożny” służący pożyczkami ubogim mieszczanom i studentom zamojskim.
1604 Opublikowanie w Zamościu „Indeksu ksiąg zakazanych” — wyraz zwycięstwa tendencji kontrreformacyjnych.
1605 3 VII zmarł Jan Zamoyski.
XVII w. (1 poł).i Intensywne prace budowlane prowadzone przez budowniczego B. Gocmana, architekta J. Jaroszewicza, inż. A. dell’ Aqua, budowniczego Jana Wolffa. Wzniesienie Bramy Szczebrzeskiej, ukończenie fortyfikacji, rozbudowa ratusza, wzniesienie murowanych świątyń — cerkwi greckiej, kościoła ormiańskiego, bóżnicy, budowa okazałych kamienic murowanych jedno- i dwupiętrowych, z podcieniami i attykami.
1607 Garnizon wojskowy liczył tylko 30 żołnierzy i 2 puszkarzy.
1627 Pożar objął część miasta, drukarnię, pałac.
1634 Zamość odwiedził król Władysław IV z braćmi.
1637 Ostateczne zwycięstwo kontrreformacji — przedśmiertnym dziełem Tomasza Zamoyskiego, II ordynata; konsekracja kolegiaty, fundacja kościoła Franciszkanów, dekret o wypędzeniu arian z terenu ordynacji.
1638—40 Rozwój organizacyjny Akademii staraniem Katarzyny z Ostrogskich Zamoyskiej; pierwsze doktoraty (1638); położenie kamienia węgielnego pod budowę nowego gmachu (1639); ponowna fundacja katedry teologii (1640).
1640 Fundacja seminarium duchownego przez Katarzynę z Ostrogskich Zamoyską.
1648 6—24 XI — oblężenie Zamościa przez wojska kozackie i tatarskie pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. Spalenie na przedmieściach kościoła Św- Katarzyny i willi Zamoyskich na Krasnymbrzegu.
1649 Król Jan Kazimierz, zdążając na odsiecz Zbaraża, zatrzymał się w Zamościu.
1656 26 II—1 III — skuteczna obrona twierdzy przez Jana Zamoyskiego Sobiepana, III ordynata, w czasie oblężenia Zamościa przez wojska szwedzkie pod wodzą Karola X Gustawa. W twierdzy zamojskiej więziono potem jeńców szwedzkich, m. in. feldmarszałka Wittenberga, który tu zmarł. W związku z działaniami wojennymi w Zamościu przebywał król Jan Kazimierz.