Fundusze unijne a rewitalizacja Starego Miasta
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w maju 2004 r. stworzyło możliwość pozyskiwania z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej dofinansowania do prowadzonych nowych inwestycji drogowych, środowiskowych, turystycznych, inwestycji w dziedzinie kultury, edukacji i sportu, ochrony zdrowia i tworzenia społeczeństwa informacyjnego oraz wiele innych.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) współfinansuje przedsięwzięcia związane m.in. z rewitalizacją konserwacją renowacją, modernizacją i adaptacją historycznych i zabytkowych obiektów wraz z ich otoczeniem. Dlatego też Zamość stara się o pozyskiwanie funduszy na rewitalizację Starego Miasta. Działania te przynoszą wymierne rezultaty. Dzięki dotacjom unijnym na obszarze historycznego centrum realizowane są prace zmierzające do poprawy stanu technicznego i wizerunku zabytkowych budynków i przestrzeni publicznych. Zakresem inwestycji zostały objęte obiekty o najwyższych wartościach zabytkowych, wymagające natychmiastowej poprawy stanu technicznego, a także interwencji konserwatorskiej.
Przyjęty w 2004 roku „Lokalny program rewitalizacji Starego Miasta w Zamościu” stanowi podstawę prac konserwatorsko-budowlanych. Podzielono je na pięć etapów.
Koszty pierwszego etapu zamknęły się kwotą 4580 mln zł, z czego 3079 min zł stanowił wkład EFRR. W ramach wykonanych prac przeprowadzono m.in. remont 7170 m2 powierzchni placów i ulic, w tym płyty Rynku Wielkiego oraz modernizację 360 m ulic.
Koszty drugiego etapu to 12 480 mln zł, z czego 10 356 mln zł stanowił wkład EFRR. Do podstawowych parametrów niniejszego etapu należy zaliczyć: 64 120 metrów sześciennych kubatury obiektów zabytkowych poddanych procesom konserwacji, rewaloryzacji, modernizacji i adaptacji oraz 1,58 ha powierzchni rewitalizowanych zespołów zabytkowych, w tym cztery bloki kamienic, Dom Centralny i sześć ulic.
Trzeci etap, w ramach którego trwają prace przy remoncie kamienic Bloku III, IV i V, remoncie ratusza wraz z oficyną oraz kompleksowej modernizacji ulicy Bazyliańskiej, wyceniono na 11 490 mln zł, z czego 8620 mln zł stanowi wkład EFRR. Prace tego etapu mają zakończyć się w 2008 r.
Dwa ostatnie z pięciu etapów obejmują zadania zatytułowane „Renowacja, modernizacja i adaptacja na cele kultury zespołów obiektów fortecznych Starego Miasta w Zamościu”. Miastu udało się pozyskać fundusze z Europejskiego Obszaru Gospodarczego -Programu Norweskiego na rewitalizację fortyfikacji. Inwestycja ma kosztować 32 mln zł (8 mln Euro), a prace będą obejmować: remont zespołu fortecznego Bastionu VII, remont Bramy Lubelskiej Nowej z murein kurtyny oraz kojcem, modernizację obiektu „Kazamaty” oraz otaczającego terenu, remont Bramy Lubelskiej Starej z murem kurtyny, remont Bramy Szczebrzeskiej z murem kurtyny i galerią strzelniczą oraz wartownią. Zostanie również wykonany system monitoringu wizyjnego tych obiektów.
Bazując na zdobytym doświadczeniu, miasto Zamość przygotowuje kolejne projekty, które chcą realizować w latach 2007-2013 przy współfinansowaniu z EFRR. Władze miasta zamierzają ubiegać się także o środki finansowe w Urzędzie Marszałkowskim w Lublinie, jeżeli tylko Ministerstwo Rozwoju Regionalnego zmieni zasady udzielania pomocy publicznej na inwestycje w ramach regionalnych programów operacyjnych60.
W Biurze Zarządzania Funduszami Zewnętrznymi Urzędu Miasta w Zamościu przygotowano listę 40 założeń inwestycyjnych na lata 2007-2013, dla których będzie przygotowany wniosek o przyznanie dotacji finansowych. Wśród planowanych inwestycji nie przewidziano rewaloryzacji pięciu wyżej wymienionych budynków.
Również w żadnym dokumencie planistycznym ani programie rewitalizacyjnym powstałym po 1992 r.61 nie ma informacji co do budynków, które są „negatywnymi bohaterami”.
Wydawać by się mogło, że właśnie teraz, kiedy w czasie zbiegło się: uchwalenie w 2006 r. miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Zamościa; rozpoczęcie w 2005 r. kompleksowego programu rewitalizacji Starego Miasta oraz otrzymanie w 2007 r. przez miasto znacznych funduszy z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, zaistniały szczególne warunki do ich gruntownej przebudowy. Jednak takie rozumowanie nie do końca wydaje się logiczne, dlaczego?
W maju 2008 roku od zastępcy dyrektora Wydziału Planowania Przestrzennego, Budownictwa i Ochrony Zabytków Urzędu Miasta w Zamościu dowiedziałem się, że dokumentacja rewitalizacyjna” dla każdego z obiektów jest przygotowana. Nie ma jednak sprzyjających okoliczności i woli decydentów do nadania sprawie konkretnego wymiaru prawno-wykonawczego. Właścicielami dwóch obiektów są osoby fizyczne, kolejnych dwóch – osoby prawne, a tylko jeden należy do miasta. Do tej pory nie podjęto żadnych rozmów, które mogłyby doprowadzić do pewnego konsensusu. „Władza na ratuszu” nadal nie ma pomysłu na rozwiązanie problemu.
Należy sądzić, że w składanych projektach, stanowiących warunek uzyskania kolejnych dotacji, powinien znaleźć się punkt, w którym wyjaśniono by potrzebę przystosowania pięciu budynków do historycznych wnętrz krajobrazowych. Dobrze przygotowana dokumentacja programu naprawczego powinna stanowić dodatkowy argument w przyznaniu środków celowych.